شناخت موسيقي دستگاهي ايران

موسيقي دنياي عجيبي دارد. وقتي به آن علاقمند شويد هر روز ذهنتان پذيراي آموختن هنري جديدتر مي‌شود. به همين دليل است که اساتيد موسيقي معمولا با چند ساز آشنا هستند. اين دريچه هنري زيبا شما را به درون خود مي‌کشد و روز و شبتان را با الفباي خود درگير مي‌کند. طعم اين درگيري لذت‌بخش است.اما قبل از شروع يادگيري يک ساز به خصوص ساز ايراني پيشنهاد مي‌کنيم با مفاهيم موسيقي دستگاهي ايران آشنا شويد. اين مفاهيم مانند يک چراغ قوه راه شما را براي يادگيري روشن مي‌کنند. خيلي بهتر است که با ذهني روشن اين راه شروع کنيد. به خصوص که اگر موسيقي سنتي ايراني براي شما بيگانه است. تعدادي آموزشگاه موسيقي در تهران وجود دارند که اين تئوري‌ها را به شما آموزش مي‌دهند.

امروزه نبض موسيقي غربي در جامعه بيشتر به چشم مي‌خورد. براي افرادي که نسبت به موسيقي سرزمين خودشان تعصب ويژه‌اي دارند، يک احساس مسئوليت در قبال اين موضوع دارند که مانع از فراموش شدن موسيقي اصيل کشور خودشان شود. آنان براي اين کار تلاش‌هاي مختلفي براي ترويج موسيقي سنتي مي‌کنند. مطمئنا نتيجه‌هاي خوبي هم خواهند گرفت. از اين ميان اگر چند نفر هم با آنان همراه شود بسيار مهم و ثمربخش در نتيجه اين کار است.

در اين مقاله شما را با مفاهيم کلي و موسيقي دستگاهي ايران آشنا مي‌کنيم.

مفهوم گوشه و رديف در موسيقي دستگاهي ايران

براي آشنايي با گوشه بايد با مفهومي به نام رديف آشنا باشيد. بايد بدانيد که به مجموعه آوازها و دستگاه‌ها در موسيقي، رديف مي‌گويند. رديف موسيقي ايراني شامل هفت دستگاه است که هر کدام ريتم خاصي دارد. دستگاه چهارگاه، دستگاه راست پنج گاه، دستگاه سه گاه، دستگاه شور، دستگاه ماهور، دستگاه نوا، دستگاه همايون از انواع آن است.

به هر کدام از آهنگ‌ها در رديف خاص، گوشه مي‌گويند که انواع مختلفي دارد که اسامي آن‌ها با دليل خاصي نام‌گذاري شده است. براي مثال برخي از اسامي گوشه‌ها از نشانه‌هايي در طبيعت گرفته شده است، نوروز، چکاوک، سپهر و … از انواع آن است.

از برخي گوشه که به دليل اهميت آن به تکرار استفاده مي‌شود به آن شاه‌گوشه مي‌گويند. گوشه‌هاي اصلي، بر روي يک نت خاص تاکيد دارند. منظور از مرکب نوازي، تغيير دستگاه در موسيقي است. در واقع زماني که نوازندگان بخواهند دستگاه موسيقي را تغيير دهند، مرکب نوازي انجام داده‌اند. گوشه کرشمه را مي‌توان در همه دستگاه‌ها اجرا کرد، وزن اين گوشه اين امکان را فراهم مي‌کند که محدوديتي نداشته باشد.

گوشه ريتميک دو گونه هستند؛ اول گوشه‌هايي هستند که داراي ريتم باشند و مي‌توان آن را در ديگر دستگاه‌هاي موسيقي ايران هم اجرا کرد. دوم گوشه‌هايي که محدوديت دارند و فقط در يک دستگاه موسيقي ايران قابليت اجرا شدن دارند.

اما هر گوشه داراي جزءهاي کوچک‌تري هستند. آغاز، معرف، گسترش، تکميل، پايان و ختم از اجزاي يک گوشه است.

موسيقي دستگاهي ايران و انواع آن

دستگاه شور:

همان‌طور که اسمش پيداست مي‌تواند با خود شور و هيجاني ايجاد کند.موسيقي‌دانان اين دستگاه را ساده‌ترين دستگاه موسيقي مي‌دانند.

دستگاه نوا:

در گذشته بخشي از دستگاه شور بود. در اين دستگاه موسيقي ريتم متوسطي دارد. نه شاد است و نه حزن دارد. ساده و روان است و بيشتر مورد توجه آوازخواناني که به تازگي کار خود را آغاز کرده‌اند، قرار مي‌گيرد.

دستگاه همايون:

اين دستگاه بسيار شبيه به دستگاه شور است. از گوشه‌هاي آن مي‌توان به چکاوک، بيداد، ني‌داود، عشاق، باوي، ليلي و مجنون، نوروز، شوشتري و … اشاره کرد.

دستگاه ماهور:

يکي ديگر از دستگاه‌هاي هفت‌گانه موسيقي ايران است که داراي 50 گوشه و به عنوان موسيقي با ريتم شاد شناخته مي‌شود. اما گوشه‌هاي اين داراي سه بخش بم، مياني، و زير اجرا مي‌شود. اگر بخواهيم چند گوشه اين دستگاه را نام ببريم به گوشه‌هاي درامد، کرشمه، شکسته، دلکش، ماهور صغير، مثنوي، خاوران و … اشاره مي‌کنيم.